އިސްލާމީ މަރުކަޒު: ދިވެހި އިސްލާމީ ޙަޟާރަތުގެ ރަމްޒުގެ ގޮތުގައި 40 އަހަރު

ވެރިރަށް މާލޭގައި ހުންނަ މަސްޖިދުލް ސުލްޠާން މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނުލް އަޢުޒަމް، ޢާންމު ނަމުންނަމަ އިސްލާމީ މަރުކަޒަކީ ކުރީގެ ރައީސް އަލްއުސްތާޛު މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމްގެ ވެރިކަމުގައި ބިނާކުރެއްވި އާދަޔާ ޚިލާފު ބިނާއެކެވެ. އިސްލާމީ މަރުކަޒު ބިނާކުރުމުގެ މަޝްރޫޢު ނިންމާ ހުޅުވާފައިވަނީ 1984 ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެންބަރު މަހުގެ 11 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެހެންކަމުން މި މިސްކިތަށް މިހާރު މިވަނީ 40 އަހަރު ފުރިފައެވެ.

މަސްޖިދުލް ސުލްޠާން މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނުލް އަޢުޒަމަކީ ހައިބަތުހުރި ބޮޑު ބިނާއެވެ. 4،500 މީހުންނަށް ނަމާދުކުރެވޭ ޖާގަ ތަނަވަސް މިސްކިތެކެވެ. ފަސް ކުލާހާއި ލައިބްރަރީއަކާއި ބޮޑު ކޮންފަރެންސް ހޯލެއް ހިމެނޭ އިސްލާމީ ޢިލްމު ފެތުރުމުގެ މަރުކަޒެކެވެ. މިއީ ދިވެހިންގެ ފަންނުވެރިކަމާއި މަސައްކަތްތެރިކަމާއި ހީވާގިކަމުގެ ރަމްޒެއްވެސްމެއެވެ.

މިމިސްކިތް އެޅުމުގެ މަޝްރޫޢުގެ މަސައްކަތްތައް ކުރިއަށްގެންގޮސްފައިވަނީ ރައީސް މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމްގެ ސީދާ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުންނެވެ. ގިނަ ބަޔަކު މިމަސައްކަތުގައި ޝާމިލުވިނަމަވެސް، މިފަދަ ހައިބަތުހުރި ޖާގަތަނަވަސް ބޮޑު މިސްކިތެއް އެޅުމަކީ ރައީސް މައުމޫންގެ ވިޝަންއެކެވެ. އެމަނިކުފާނު ކާމިޔާބުކުރައްވަން ބޭނުންފުޅުވި ތަޞައްވުރެކެވެ. މިކަން ދޭހަވަނީ ވެރިކަމާ ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވި އަހަރު، މާލޭގައި ބޮޑު މިސްކިތެއް އެޅުމުގެ މަސައްކަތް ރައީސް މައުމޫން ފެއްޓެވި ފެއްޓެވުމެވެ.

އިސްލާމީ މަރުކަޒު އެޅުމުގެ މަސައްކަތާ ގުޅޭގޮތުން ރައީސް މައުމޫން ޕީއެސްއެމް ނިއުސްއަށް ޚާއްސަ އިންޓަވިއުއެއް ދެވިއެވެ. މި އިންޓަވިއުގައި މިސްކިތް އެޅުމުގެ ބިޔަ މަޝްރޫޢާ ގުޅޭ މުހިންމު މަޢުލޫމާތުތަކެއް އެމަނިކުފާނު ހިއްސާކުރެއްވިއެވެ.

"1978 ވަނަ އަހަރު ވެރިކަމާ ހަވާލުވިއިރު ރައްޔިތުންގެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމަކަށްވެފައި އޮތީ މާލޭގައި ޖާގަ ތަނަވަސް ބޮޑު މިސްކިތެއް ނެތުން. އެހެންވެގެން މާލޭގައި ބޮޑު މިސްކިތެއް އެޅުމަށް މަސައްކަތް ފެށިން. މާލެއަށް ޒިޔާރަތްކުރާ ފަރާތްތަކަށް އެރޭވަރަށް ބޮޑު ހުކުރު މިސްކިތެއް ބިނާކުރުމުގެ މަސައްކަތް." ރައީސް މައުމޫން ވިދާޅުވިއެވެ.

އިސްލާމީ މަރުކަޒު އެޅުމުގެ ބިޔަ މަޝްރޫޢަކީ ދިވެހި ދައުލަތުގެ މާލިއްޔަތުން ފައިސާ ބޭނުންކޮށްގެން ކުރެވޭ ވަރަށްވުރެ ބޮޑު މަސައްކަތަކަށްވުމުން ބޭރުގެ އެކި ޤައުމުތަކުން އެހީ ހޯއްދެވުމުގެ މަސައްކަތް ރައީސް މައުމޫން ފެއްޓެވިއެވެ.

އެގޮތުން 1982 ވަނަ އަހަރުގެ އޮގަސްޓު މަހު ރައީސް މައުމޫން ސަޢުދީ ޢަރަބިއްޔާއަށް ކުރެއްވި ރަސްމީ ދަތުރުފުޅުގައި، ސަޢުދީ ޢަރަބިއްޔާގެ ރަސްގެފާނު ފަހުދު ބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒާ ބައްދަލުކުރައްވާ ހައިބަތު ބޮޑު މިސްކިތެއް އެޅުމުގެ ޚިޔާލު ގެންގުޅުއްވާކަން ހިއްސާކުރެއްވިއެވެ.

ރައީސް މައުމޫން ވިދާޅުވީ މިސްކިތް އެޅުމުގެ ޚިޔާލު ހިއްސާކުރެއްވުމުން ރާއްޖޭގައި މިފަދަ ބިނާއެއްކުރުމަށް ރަސްގެފާނު ވަރަށް ބޮޑަށް ޝައުޤުވެރިވެވަޑައިގެންނެވި ކަމަށެވެ. އޭގެ ސަބަބެއްކަމަށް ރައީސް މައުމޫން ފާހަގަކުރެއްވީ ސަރަހައްދުގައި އޮތް ހަމައެކަނި ސައްތައިންސައްތަ އިސްލާމީ ޤައުމަކީ ރާއްޖެ ކަމަށްވުމުން، މިގައުމުގައި އިސްލާމް ދީން ރަމްޒުކޮށްދޭ ހައިބަތުހުރި ބިނާއެއް ހުރުން މުހިންމުކަމުގައި ރަސްގެފާނަށް ވިސްނިވަޑައިގަތުމެވެ.

މިޚިޔާލަށް ތާޢީދުކުރައްވާ މިސްކިތަކާއެކު ދީނީ ހޭލުންތެރިކުރުމުގެ އެކި ކަންކަން ހިންގޭނެ ބޮޑު މަރުކަޒެއް އެޅުމަށް ރަސްގެފާނު ޚިޔާލު ދެއްވިއެވެ.

އެ ދަތުރުފުޅަށްފަހު މާލެ ވަޑައިގެން ރައީސް މައުމޫން އިސްލާމީ މަރުކަޒު ޑިޒައިންކުރުމަށް ދިރާސާތައް ފެއްޓެވިއެވެ. މި ދިރާސާތަކުގެ ތެރެއިން ރައީސް މަޢުމޫނަށް އެންމެ ކަމުދިޔައީ މެލޭޝިޔާގެ ވެރިރަށުގެ ބަންގްސާގައި ހުރި މަސްޖިދު އަބޫބަކުރު ޞިއްދީޤެވެ. މި މިސްކިތް ނަމޫނާއަކަށް ބައްލަވައިގެން އިސްލާމީ މަރުކަޒު ކުރެހުމަށް މެލޭޝިޔާގެ އާކިޓެކްޗަރެއްކަމަށްވާ ހާޖީދާރު ބިން ހާޖީ ޢަބްދުލްމާޖިދާ ހަވާލުކުރެއްވިއެވެ.

އޭގެ ފަހުން 1982 ވަނަ އަހަރުގެ ޙައްޖު މޫސުމުގައި ރައީސް މައުމޫން ޙައްޖަށް ވަޑައިގެންނެވީ މިސްކިތް އެޅުމުގެ ޕްރޮޖެކްޓް މަޢުލޫމާތު ހިމެނޭ ކަރުދާހާއެކު މިސްކިތުގެ ކުރެހުން ހިއްޕަވައިގެންނެވެ. މިދަތުރުފުޅުގައި ސަޢުދީ ޢަރަބިއްޔާގެ ރަސްގެފާނާ މިކުރެހުން ރައީސް މަޢުމޫން ހިއްސާކުރެއްވިއެވެ. ކުރެހުން ހިއްސާކުރެއްވުމުން އެގައުމުގެ މާލީ ވަޒީރާ ބައްދަލުކުރެއްވުމަށް ރަސްގެފާނު ދެންނެވިއެވެ. އަދި މާލީ ވަޒީރާއެކު ބޭއްވި ބައްދަލުކުރެއްވުމަށްފަހު ރައީސް މައުމޫން ރާއްޖެ ވަޑައިގެންނެވީ 2 މިލިޔަން ޑޮލަރުގެ ޗެކެއް ހިއްޕަވައިގެންނެވެ. އާދެ! ސަޢުދީގެ ދީލަތި އެހީތެރިކަމާއެކުއެވެ.

ސަޢުދީ ޢަރަބިއްޔާގެ އިތުރުން އިސްލާމީ ބޮޑެތި ޤައުމުތަކުގެ އެހީ އިސްލާމީ މަރުކަޒު އެޅުމުގެ މަސައްކަތަށް ރައީސް މައުމޫން ހޯއްދެވިއެވެ. އެދުވަސްވަރު ސަރުކާރުގައި މަސައްކަތްކުރެއްވި ބައެއް ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ބޭރަށް ކުރައްވާ ރަސްމީ ދަތުރުފުޅުތަކުގައި ރައީސް މައުމޫން ވަޑައިގަންނަވަނީ އިސްލާމީ މަރުކަޒުގެ ކުރެހުން ހިއްޕަވައިގެންނެވެ.

މިގޮތުން ރައީސް މައުމޫނާއި އޭރު ދައުލަތުގެ މަތީ ފަންތީގެ ބޭފުޅުން ކުރެއްވި މަސައްކަތްތަކާއެކު ސަޢުދީ ޢަރަބިއްޔާ، މިޞްރު، އެކުވެރި ޢަރަބި ޢިމާރާތް، ޕާކިސްތާން، މެލޭޝިޔާ، ކުވެއިތު އަދި ބްރޫނާއީފަދަ ޤައުމުތަކުން އެހީދެއްވިއެވެ.

އިސްލާމީ މަރުކަޒު އެޅުމުގެ ރަސްމީ މަސައްކަތް ފެށުނީ 1982 ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެންބަރުމަހުގެ 11 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މުޅި މަސައްކަތަށް ހޭދަވީ އެންމެ ދެ އަހަރެވެ. މިހާ ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި މަސައްކަތް ނިންމުމަށް މަގު ފަހިވި ކަމަކީ މި މަސައްކަތަށް ދިވެހި ސަރުކާރުން ދެއްވި އިސްކަމެވެ. މަސައްކަތްކުރުމަށް، މަސައްކަތްތެރި ދިވެހި ޒުވާނުންނާއި ފަންނުވެރިންގެ ކިބައިގައި އުފެދިފައިވާ ޖޯޝާއި ފޯރިއެވެ.

އޭރު ސަރުކާރުގެ އިސް މަގާމުތަކުގައި ތިއްބެވި އިލްޔާސް އިބްރާހިމާއި، ޢައްބާސް އިބްރާހިމާއި، ޢަބްދުﷲ ކަމާލުއްދީންފަދަ ބޭބޭފުޅުން މިމަސައްކަތް ހިނގާގޮތް ވަރަށް ގާތުން ބެއްލެވިއެވެ.

ގިނަ ދިވެހިން މަސައްކަތްކޮށްފައިވަނީ ހިލޭސާބަހަށެވެ. ރެޔާއި ދުވާލު ވަރަށް ބުރަކޮށް މަސައްކަތްކުރެއްވިއެވެ. ވަނޑާމާއި ކަނޑާނެގުމުގެ މަސައްކަތްކުރި ބޭބޭފުޅުން މަސައްކަތް ކުރެއްވީ ހަމައަގަށްވުރެ ކުޑަ އަގެއްގައެވެ. މިއީވެސް ހައިބަތުހުރި ބިނާއެއް ހެދުމަށް އޭރު ދިވެހިންގެ މެދުގައި އުފެދިފައިވާ ފޯރި އަންގައިދޭ ކަމެކެވެ.

މަސައްކަތްކުރި ފަރާތްތައް އެއްބަސްވާ އެންމެ މުހިންމު ކަމަކީ އިސްލާމީ މަރުކަޒު އެޅުމުގެ މަޝްރޫޢަށް ޚުދު އޭރުގެ ރައީސް ދެއްވި އިސްކަމެވެ. މަސައްކަތު ސަރަހައްދަށް ރައީސް މައުމޫން ވަރަށް ގިނައިން ޒިޔާރަތްކުރެއްވިއެވެ. މަސައްކަތަށް ދަތިވާކަމެއް އޮތްތޯ ބައްލަވައި މަސައްކަތްތެރިންގެ ކިބައިން އޮޅުންފިލުއްވިއެވެ. ޚާއްސަކޮށް މަސައްކަތް ނިމެން ގާތްގަނޑަކަށް 4 މަސް ދުވަހަށްވުމުން އޮފީސް ނިންމާ ގެއަށް ވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން ކޮންމެ ދުވަހަކު ރައީސް މައުމޫން މަސައްކަތު ސަރަހައްދަށް ޒިޔާރަތްކުރައްވައެވެ.

ރައީސް މައުމޫންގެ އަމާޒަކަށްވީ ހަމައެކަނި ހައިބަތުހުރި ބޮޑު ބިނާއަކަށް މިސްކިތް ހެދުމެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެތަނަކީ ހައިބަތުހުރި ފުރިހަމަ ބިނާއަކަށް ހެދުމެވެ. މިކަން ދޭހަވާކަމަކީ މިސްކިތުގެ ބޮޑު ދޮރު މަތީގައި ލިޔެފައިވާ ނަމާއި މިޙުރާބުގައިވާ ކެލިގްރަފީތައް ލިޔުއްވީ ޚުދު ރައީސް މައުމޫންގެ އަތްޕުޅުންނެވެ. އެމަނިކުފާނަކީ ރީތިކޮށް އަރަބި ލިޔުއްވާ ބޭފުޅެވެ. މިސްކިތުގައިވާ އެހެން ލިޔުންތައް ލިޔުއްވީ ކުޅަދާނަ ކެލިގްރަފީ އަލީ ފަހުމީ، ޢާންމު ނަމުންނަމަ ތަބައްއަލިފުޅާއި އޭނާގެ ދަށުން މަސައްކަތް ކުރެއްވި ހުނަރުވެރި ދިވެހިންތަކެކެވެ.

އިސްލާމީ މަރުކަޒުގެ މަސައްކަތް ނިމި ރަސްމީ ގޮތުން ހުޅުވީ 1984 ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެންބަރުމަހުގެ 11 ވަނަ ދުވަހު ބޭއްވުނު ކުލަގަދަ ބޮޑު ރަސްމިއްޔާތަކާއެކުއެވެ. މި ރަސްމިއްޔާތަށް ބޭރުގެ 89 ޢިއްޒަތްތެރިން ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. މާލޭގެ 4 އަވަށުން މީހުން ބައިވެރިވިއެވެ.

އިސްލާމީ މަރުކަޒު ބިނާކޮށް ހޭދަމިވީ 40 އަހަރުގެ ތެރޭގައި އެތަން ވެފައިވަނީ ދިވެހި ޤައުމުގެ އިސްލާމީވަންތަކަމުގެ މައި ރަމްޒަށެވެ. ދީނީ ހޭލުންތެރިކުރުމުގެ ޕްރޮގުރާމްތައް ހިންގާ މައި މަރުކަޒަށެވެ. ބޭރުގެ މަޝްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ގެނެސްގެން އިޙްޔާ ފޯރަމްތައް އެތަނުގައި ކުރިއަށް ގެންގޮސްފައިވެއެވެ. ދައުލަތުގެ އިސްވެރިންނާއި ޤައުމުގެ ޚިދުމަތްތެރިން އަވަހާރަވުމުން މިހާތަނަށް ކަށުނަމާދުކުރަމުން އަންނަނީވެސް މި މިސްކިތުގައެވެ. 2008 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ދައުލަތުގެ އިސްލާމީ ވުޒާރާވެސް މިހާތަނާ ޖެހެންދެންވެސް ހިންގަނީ މި ބިނާގައެވެ.

އެހެންކަމުން ރައީސް މައުމޫންގެ ވިޝަނާއެކު، ގިނަ ދިވެހިންތަކެއް ރެޔާއި ދުވާލުކުރެއްވި ބުރަ މަސައްކަތާއެކު ދިވެހިންގެ އިސްލާމީ މަރުކަޒު ވެފައިވަނީ ދިވެހި އިސްލާމީ ޙަޟާރަތުގެ ރަމްޒެކެވެ. މި ތާރީޚީ ބިނާއާ ގުޅޭގޮތުން ހަދާފައިވާ ޑޮކިޔުމެންޓަރީއެއް މިއަދު 14:35 ގައި ޕީއެސްއެމް ނިއުސްއިން ދައްކާނެއެވެ. މިޑޮކިމެންޓްރީގައި މަރުކަޒު ހެދުމުގެ މަސައްކަތުގައި އުޅުއްވި ގިނަ އަދަދެއްގެ ބޭފުޅުންގެ އިންޓަވިއުތައްވެސްވަނީ ހިމަނާފައެވެ.